Blog van Marie-Thérèse ter Haar 2019

Het Russische Witte Huis in Moskou. / Foto: © 2013 Trijnie Duut.

Mopperen

november 2019

Soms wordt me in Nederland verweten dat ik niet kritisch genoeg ben op Poetin of Rusland. Dat zou zo kunnen overkomen, al was het alleen maar om een tegengeluid te laten horen tegen de continue stroom van anti-Rusland berichten. Blijkbaar wordt een tegengeluid geïnterpreteerd als pro-Poetin/Rusland. Maar net als in Nederland mopperen Russen erop los.

Het gaat om het Russische staatsdenken dat diep in de Russische genen zit en waar ik soms een sik van krijg. Net zoals we in Nederland ons koopman/domineetrekje hebben, zo hebben veel Russen het staatsdenken als karaktereigenschap, de vanzelfsprekendheid dat de staat voor alles moet zorgen en alle moet betalen. Hoe vaak hoor ik niet om mij heen gemopper als: ‘Poetin moet zorgen dat de ziekenhuizen, de scholen en de wegen betaald worden’ of: ‘De regering is alleen maar corrupt’. Je zou toch denken dat na 30 jaar het staatsdenken wel enigszins is verdwenen of dat de vrijemarkteconomie een basis heeft gelegd. Maar nee, bij vele Russen blijft het een eis dat de staat voor alles verantwoordelijk is.

‘Dit zou ik ook wel willen in Nederland’, roep ik vaak tegen mijn kennissen, nadat ik voor de duizendste maal heb uitgelegd dat we ca. 40% aan belasting moeten betalen. Vele Russen willen geen belasting betalen en doen er alles aan om niet geregistreerd te staan. En ze mopperen vrolijk verder dat wegen of lonen niet goed zijn of dat de regering corrupt is …

Tot op de dag van vandaag geven vele Russen geld onder de tafel voor ‘gedane diensten’ en houden zo het systeem in stand. Het ligt er natuurlijk aan in welke moppergroep ik mij bevind. Er zijn er diverse: van zestigers die als hoogopgeleiden uit de communistisch tijd blijven verwachten dat de staat miljoenen ingenieurs en wetenschappers nodig heeft, tot twintigers die het Westen idealiseren en de regering afkraken. Van oppositielieden die alleen op corruptie inzetten en zelf geen plan B hebben, tot middenklassers die de afgelopen 15 jaar aan de toegenomen welvaart zijn gewend, maar zich niet verdiepen in de economische kant om een land te laten functioneren.

Poetin roept het overigens vaak: ‘De overheid kan het niet alleen, neem ook uw eigen verantwoordelijkheid.’


Europa als grootmoeder?

juni 2019

Fascinerend en indrukwekkend blijft toch ieder jaar in juni het Sint-Petersburg International Economic Forum (SPIEF). In de stad voel je de bruisende energie van het economisch forum. Technische en wetenschappelijke bedrijven van over de hele wereld zijn zichtbaar in het straatbeeld, grote multinationals die overdag op het forum aanwezig zijn, zijn ‘s avonds in het Mariinski te vinden. Journalisten, politici en alles wat hier bij komt vragen om aandacht. Helaas rijzen de prijzen van hotelkamers in de eerste juniweek de pan uit en kunnen vele Petersburgers hier een kamer verhuren voor bedragen van een maandsalaris. 

Vooral China, India, Japan en de Shanghai Cooperation-landen zijn de laatste jaren sterk vertegenwoordigd. Natuurlijk kunnen de Westerse multinationals niet ontbreken maar vergeleken bij vijf jaar geleden lijkt het Europese Sint-Petersburg deze dagen te veranderen in een smeltkroes van Aziatische zakenmensen, techneuten en wetenschappers.

Ik betrap mijzelf erop dat ik het onwennig blijf vinden… Waar zijn de Europeanen die eeuwenlang nummer één waren voor Peter en Catharina de Grote of de Sacharovs? Even onwennig blijft het om de Chinese Xi Jinping de laatste jaren zo vaak naast Poetin te zien zitten. Bij een congres in Vladivostok, bij een economisch forum in Oefa, bij een meeting in Peking of een conferentie in Moskou. 

In diezelfde week was Trump op Buckingham Palace en werd in Europa Normandië herdacht. Een typisch staaltje van Westerse tactloosheid was daarbij dat Poetin niet uitgenodigd was bij deze grootse herdenking. Los van het feit dat Europa hier voor de zoveelste keer Rusland heeft genegeerd, wordt Poetin eigenlijk in de armen gedreven van China.

Ja, de Petersburgers en de Russen hoor ik meerdere malen zeggen dat ze de Europeanen missen. Maar ik hoor ook steeds vaker in de wandelgangen: ‘Europa was altijd ons voorbeeld maar tegenwoordig gedraagt zij zich als een grootmoeder; zij doet eigenlijk niet meer mee.’


Foto van Jozef Stalin.

Bevrijdingsdag bij Paleis het Loo

april 2019

Onze Russische gids in Sebastopol vertelde over de immense tragiek van het Sovjetvolk ten tijde van de Tweede wereldoorlog. Hitler had al in Mein Kampf geschreven hoe hij de Joden zag, maar op het zelfde niveau stonden volgens hem de Untermenschen. Lange tijd heb ik dit begrip nooit begrepen. Wat is een ‘Untermensch’? Himmler zou het in naam van Hitler gaan verwoorden: onder ‘Untermenschen’ werden o.m. minderwaardige wezens van Slavische stammen en Bolsjewieken verstaan, die uitgeroeid behoorden te worden. Een kleine miljoen Sovjetburgers kwam om het leven op de Krim en nog steeds, zo vertelde onze gids, worden er slachtoffers in de omgeving opgegraven.

Engeland, en Churchill in het bijzonder, was er niet rouwig om dat Hitler zich in 1941 ook richtte op de Sovjet-Unie. Ook al was Churchill bepaald geen fan van communisten, hij kon Stalin in die tijd goed gebruiken als bondgenoot. 

Later zou Stalin een decreet uitvaardigen: ‘geen stap terug’ (ni sjaga nasad), wat betekent dat iedere Sovjetburger zich dood moesten vechten tegen de nazi’s om maar stand te houden. Dit gruwelijke decreet was het dwangmiddel om de meeste mensen tot het uiterste te laten vechten, of om ze simpelweg als kanonnenvoer te laten dienen. De heroïsche strijd van de Sovjet-Unie heeft voor het grootste deel bijgedragen aan de vernietiging van Hitler-Duitsland. 

Tot op de dag van vandaag ken ik geen enkele Rus die niet iemand heeft verloren in de Tweede Wereldoorlog. Je zou je kunnen afvragen hoe wij er in Europa nu aan toe zouden zijn geweest als de Russen niet hadden standgehouden … hadden we dan nu onder nazi-Duitsland geleefd? Daarom zou ik wensen dat we in het westen af en toe wel eens stil blijven staan bij het immense lijden van de Sovjet-bevolking in de Tweede Wereldoorlog.

Ik herinner mij de viering van het 60-jarig jubileum van de overwinning op het fascisme op Paleis het Loo in Apeldoorn in 2005. Ik werkte destijds in de weekenden als gids op het paleis en leidde vooral Russen rond. Een klein gezelschap Russische schei- en natuurkundigen wilde het paleis zien waar hun Peter de Grote was geweest. Later liepen we door de lanen rondom het paleis, waar Bevrijdingsdag gevierd werd. Overal zagen we blije mensen. Er waren veteranen uit Canada, Amerika en Engeland. De zon scheen volop en de vlaggen uit die landen wapperden overal. Na deze feestvreugde te hebben gadegeslagen vroeg een van de heren mij vol vertwijfeling: ‘Waarom … waarom hangt er nergens één Russische vlag?’ Zijn gezicht sprak boekdelen over zijn oh zo terechte teleurstelling. Het enige wat ik kon zeggen was dat ik wist wat hij bedoelde maar toch stond ik met mijn mond vol tanden. 


Idi i smotri (Kom en zie)

februari 2019

 In januari en februari draait in sommige Nederlandse filmhuizen de Russisch film Idi i smotri (Kom en zie). Ik wist wat er ging komen maar zat toch na de film versuft op mijn fiets naar huis. Ik voelde dat ik mij nog meer wilde gaan inzetten om het Tweede Wereldoorlog-leed van Rusland uit te leggen.

Als jonge studente zag ik in Moskou de eerste versie van deze film en ik weet nog goed dat ik na die tijd totaal verbouwereerd en bijna in shock buiten de bioscoop stond. Was dit de communistische propaganda van toen? Was dit het aandikken van alle slachtoffers in de USSR? Ik had toch geleerd over het lot van de Joden. Dat de Slavische mens in Hitler-Duitsland op het zelfde niveau stond als de Joden, was mij toen nog veel minder duidelijk. Volgens de nazi’s is een Slavisch mens een Untermensch. Een ‘ondermens’ die vernietigd en vernederd moest worden door de Germaanse Übermensch. Hoe konden zoveel Duitsers (of duizenden Nederlandse Oostfrontstrijders) nog maar zeventig jaren geleden dit walgelijke woord serieus hebben genomen?

De afgelopen jaren heb ik dit ‘Untermensch’-begrip in Rusland, Wit-Rusland en Oekraïne met eigen ogen en oren ervaren. Nog ieder jaar word ik overstelpt met dramatische verhalen van dorpsbewoners die vertellen wat zich in hun dorp heeft afgespeeld. Ik vraag er veelal niet om en wil gewoon een stukje lopen of zien hoe een dorp erbij staat, maar vaak komen er mensen op me af die zomaar beginnen te vertellen en vragen of je al bij hun monument bent geweest. Soms is dat een oudere man of vrouw die helemaal niet te verstaan is en met handen en voeten iets duidelijk wil maken. Vaak hoor je in hun gebrabbel het woord fascisti of nemtsi (nazi-Duitsers) vallen.

Alleen al langs de weg van Brest naar Terespol (Wit-Rusland) zijn honderden dorpen in vlammen opgegaan en langs de route Smolensk-Moskou (Rusland) houden de waanzinnige slachtingen die zich daar hebben afgespeeld de dorpsbewoners nog steeds bezig. Op foto’s die de nazi’s zelf maakten zie je bijvoorbeeld hoe een arrogant lachende Duitser een grote stal, waarin hele families zijn opgesloten, in brand steekt. Een andere foto toont bulderend lachende nazi’s die alle vrouwen uit het dorp naakt om de kerk laten rennen. Weer andere foto’s tonen applaudisserende Duitsers tijdens massa-executies voor een schoolgebouwtje

Jaren geleden dacht ik vaak dat de dorpsbewoners die ik soms ontmoet psychisch gestoord waren of ouderdomskwalen hadden. Pas later begreep ik dat zovele plattelandsbewoners met giga trauma’s te maken hebben en dat dit bij hun (klein)kinderen nog gewoon doordreunt.


Bevroren kanaal in het centrum van Sint-Petersburg. / Foto: © Svevla1.
Het Catharinapaleis in Tsarskoje Selo (Tsarendorp). / Foto: © Елена Гумерова.
Russische trojka. / Foto: © 2003 Лена.

Kerstfeest in Rusland

januari 2019

In de nacht van 6 op 7 januari beleefde ik in Sint-Petersburg in de grote Kazankathedraal het Russische Kerstmis. In de sneeuw voor de ingang van de kathedraal hoorde ik al de prachtige a-capellaliederen en eenmaal binnen werd ik ontrooerd door de mystieke sfeer van de orthodoxe liturgie.  

Gelovigen kusten iconen met veel overgave en wat me opviel waren de vele jongeren of ouders met hun kinderen. Vaak vraag ik me de laatste jaren af hoe het kan dat zoveel mensen in de Russische kerken aanwezig zijn, en heus niet alleen met hoogtijdagen. Zijn ze op zoek naar hun identiteit? Is het de hernieuwde interesse in de oude Byzantijnse-orthodoxe religieuze geschiedenis? Proberen ze hun gelovige Dostojevski of Tolstoj te begrijpen of is het een oprechte dankbaarheid dat hun land weer op de rails is? Hoe het ook zij, de rust, de overgave en de spiritualiteit van hun geloof kan mij telkens opnieuw raken.

De volgende dag reed ik met een groep reizigers door de prachtig versierde stad. Vadertje Vorst en zijn Snegoerotska zaten in hun keizerlijke slee en deelden cadeautjes uit aan kinderen. De Neva was bevroren en enkele Russen zatten in bont gehuld op een trojka en gleden over het ijs. Gezellige restaurants hebben kerstgerechten en de theaters zijn gevuld met kerstprogramma’s van Tsjaikovski of Rimski-Korsakov. 

Aan het einde van de middag reden we naar Tsarendorp dat ca. 30 kilometer van de stad ligt. Al vrij snel als je de stad uit bent, zie je de eindeloze sneeuwvlaktes voor je liggen zoals ik me Rusland altijd heb voorgesteld. Het is dan even, nadat je het aristocratische Sint-Petersburg hebt verlaten, alsof je echt met Lara en Dokter Zjivago in de slee meereist richting het oosten. De beroemde balalaikamuziek die bij deze scène hoort zal menigeen gelijk herkennen.

In het beroemde Catharinapaleis hadden we het restaurant besproken voor onze reizigers. In de winterse baroktuinen verrees al in de verte het imposante blauw-witte paleis op. Ook de andere paleizen die we passeerden en die de tsarina aan haar gunstelingen schonk, zijn de laatste jaren prachtig gerestaureerd. Turkoois met wit, geel met wit, groen met wit. En alles steekt zo prachtig af tegen de sneeuw.

Intussen is het bijna donker en verlang ik naar een heerlijke wijn en een Russisch kerstdiner. Het Catharinapaleis met zijn grote poort is intussen prachtig verlicht en ik loop langs de gouden koepels van de ingebouwde kerk. Eenmaal warm binnen, kijk ik vanaf de zijkant op het verlichte paleis in de sneeuw. We toasten met de kerstwijn… en kijken allemaal verbluft naar de besneeuwde binnenplaats.

Wat een grandeur, wat een sprookje om mee te maken!


Reacties zijn gesloten.