Blog van Marie-Thérèse ter Haar

Polen, Hitler, Kaliningrad, Poetin en de NAVO

9 juli 2023

Met een reisgezelschap rij ik door Noord Polen. Twee dagen zijn we in de prachtige stad Gdansk, waar we genieten van de oude, machtige handelsgebouwen uit de 17^e eeuw. De stad ook van Lech Walesa en zijn Solidarnost en van de culturele bezienswaardigheden. Nu zijn we op weg naar de meest oostelijke kant van Polen, een gebied met onmetelijke bossen, moerassen, meren en stiltes. Vanochtend hebben we de Wolfsschanze bezocht, het gigantische bunkercomplex van Hitler waar in 1944 Von Stauffenberg een aanslag op hem pleegde en die helaas mislukte. We rijden verder naar Oost-Polen en zien onderweg het bord Kaliningrad (RUS) staan, 35 kilometer. Kaliningrad is het vroegere Koningsbergen, dat tot 1945 bij het Duitse rijk hoorde, of te wel Oost Pruisen. Na de Tweede Wereldoorlog wordt Koningsbergen Russisch gebied en krijgt het de Russische naam Kaliningrad.

Ik hoop op vragen van ons gezelschap zodat ik iets meer over de Russische exclave kan vertellen maar ik weet dat dit reisgezelschap niet openstaat voor alles wat maar met de naam Rusland te maken heeft. Door het bord ‘Kaliningrad (RUS)’ verandert zelfs ineens de sfeer in de bus. Het hedendaagse drama tussen Oekraine en Rusland is ineens weer dichtbij. Zonder achterom in de bus te kijken weet ik wat de meeste mensen denken. De plotselinge stilte of de ingehouden woede in het gezelschap zegt voldoende. Ergens hoor ik een meneer achter mij zeggen: “we komen net van Hitler en nu rijden we op 35 kilometer afstand van het gebied van die hedendaagse Hitler!” Een mevrouw antwoordt: “Ja, en weet u wel hoeveel Duitse vrouwen er verkracht zijn door die Russen in de Tweede Wereldoorlog? En dat gebeurt nu weer precies hetzelfde in Oekraïne!” Weer andere stemmen hoor ik reageren. Ohhoo….daar gaat ie weer, denk ik, op cultuurreis in Polen hoop ik even weg  te zijn van de massapropaganda, maar je zit er zo weer middenin.  ‘Niet omkijken zeg ik tegen mezelf, ‘niet reageren en rustig blijven. Deze mensen zijn op vakantie en zitten niet op mijn visie te wachten.

De afgelopen dagen is het mij al opgevallen dat ik met landgenoten ben die liever niet de naam Rusland willen horen. Het blijft zo vreselijk jammer dat deze aardige mensen, waarvan ik zeker ben dat velen open zouden staan voor een andere kant van het verhaal, als zij de laatste twintig jaren anders of beter waren voorgelicht. De jarenlange anti-Rusland-Poetin informatie heeft zijn werk gedaan en ik kon niet één iemand ontdekken die op zoek was gegaan waarom Rusland had gehandeld zoals het heeft gehandeld.

Het Rusland-woord is overbeladen. Ook wat betreft de Poolse geschiedenis die verbonden is met tsaren, adelijken en politiek-culturele stromingen, moet ik goed afwegen hoe ik bepaalde historische gebeurtenissen vertel. Niet dat ik zo’n angsthaas ben maar ik heb het hele jaar genoeg in lezingen gemerkt hoe lastig al die emoties van mensen zijn. Ik besluit geen extra prikkels toe te laten en schakel in mijn hoofd naar de veilige cultuurkant.

Het levensverhaal van Polens beroemdste componist Frederique Chopin is nu mijn steun. Normaal gesproken begin ik met zijn levensverhaal maar nu besluit ik eerst zijn muziek te laten horen, om zelf ook rustig te worden om de ‘Russische-Kaliningrad emotie’ te vergeten. Chopin componeerde de mazurka’s speciaal voor zijn vaderland. Een mazurka is een Poolse volksdans uit de streek Mazurië, waar we nu door heen rijden. We laten de Mazurka’s horen in de bus. Het landschap is prachtig en we genieten van Chopins muziek. Na circa tien minuten naderen we in het afgelegen gebied een kruispunt. De muziek klinkt nog steeds maar we worden afgeleid, want groene jeeps, vrachtauto’s, grote aanhangers met tanks er bovenop, en ander zwaar geschut rijden over dit kruispunt. Het is een grote NAVO kolonne en er komt geen einde aan de stoet. De Nederlanders vergeten Chopin, grijpen naar hun fototoestellen of telefoons en willen een goede foto maken. De een zegt ‘het zijn NAVO-troepen met Amerikanen’, de ander zegt, ‘het zijn Duitsers, en weer een ander roept dat het Nederlanders zijn. Maar duidelijk is het dat ons reisgezelschap overtuigd is van de goede zaak: Onze NAVO jongens die hier de boel bewaken tegen die agressieve Russen. En dit keer overvalt mij een gevoel van angst….niet omdat we hier een NAVO-kolonne in volle glorie zien rijden maar omdat veel Nederlanders zo geïnformeerd zijn (ik noem het misleid), dat de NAVO  een defensieve organisatie is. In feite gaat deze organisatie zeer offensief te werk.

Moskou  

21 juni 2023

Na de strenge grenscontrole ben ik in Moskou aangekomen. Hoe snuif ik de Russische zomergeuren op als ik buiten ben. Verderop staat mijn vriendin Galina en haar man te zwaaien en ik loop naar hen toe om ze te omhelzen. Veel tijd zal ik niet voor mijn Russische vrienden hebben want ik ben speciaal gekomen om Russische instanties en mensen te interviewen, bij wie ik mag vragen hoe zij tegen het Oekraïens – Russische drama aankijken.

Anderhalf jaar geleden waren de meeste Russen ook in shock en sommige stedelijke jongelingen hebben toen het land verlaten. In die periode dacht ik nog dat het merendeel van de Russen hun regering de rug zou toekeren. Dat was het eerste half jaar ook het geval, logisch want de meeste Russen willen ook geen oorlog en al helemaal niet met hun Oekraïense broedervolk. Het afgelopen jaar hebben de Russen zich verdiept in de achtergronden van dit conflict en ze zijn gaan begrijpen dat het niet alleen over Oekraïne gaat maar dat het een oorlog is tussen Rusland en Amerika / NAVO. Volgens de peilingen van het onafhankelijke Levada Instituut ondersteunt 81%  van de Russen de regering. Ik probeer dat deze week iets te peilen bij de organisaties of mensen met wie ik afspraken heb gemaakt. Een korte samenvatting van afgelopen week:  

Zo spreek ik deze week met twee hoogleraren internationale politiek. Zij vertellen op rustige wijze dat zij hun regering verdedigen. Hoe gruwelijk zij de oorlog ook vinden (een van de heren heeft zelf een Oekraïense vrouw), zij zeggen dat Poetins regering geen keuze had omdat al bekend was dat Amerika’s politiek erop gericht was om Rusland te verzwakken (Amerikaans minister van Defensie Lloyd Austin: “U.S. aims to weaken Russia”). En volgens president Joe Biden: “ Poetin zou niet langer mogen regeren, deze man kan niet aan de macht blijven”. Bovenal vinden de twee heren, dat het oprukken van de NAVO richting Ruslands grenzen de belangrijkste bedreiging is voor de veiligheid van hun land.                                                                                             

Een andere meeting heb ik met vijf studenten antropologie van de Moskouse universiteit die vertellen hoe de etnische Russen onderdrukt zijn in Oekraïne. De burgeroorlog in dat land vanaf 2014 waarbij meer dan 14.000 Russische Oekraïners in de Donbas om het leven zijn gekomen en het verbod op de Russische taal is de druppel geweest. In hun ogen hadden de westerse ‘waarden en inmengingen’ juist geleid tot de polarisatie van Oost en West-Oekraïners. Een van hun docenten schuift later aan. Zijn specialisatie is de Russische minderheid in de Baltische landen. Hij vertelt hoe de Russische Balten in Estland, Letland en Litouwen in het nauw gedreven zijn. Toen alle monumenten die met de Tweede Wereldoorlog te maken hadden, de afgelopen twintig jaren werden vernietigd of verplaatst, viel dat bij de etnische Russen niet goed. Dat in het jaar 2022, ook de standbeelden die met de Russische geschiedenis en cultuur te maken hebben werden beschimpt of werden weggehaald werkte dat bij deze Russische Balten als een rode lap die je voor een stier houdt.

Weer een andere ontmoeting heb ik op een seminar voor Russische ondernemers die een bedrijf of een winkel hebben. Meerdere malen hoor ik van hen; “Dank westerlingen voor de sancties, nu krijgen we tenminste de impuls om zelf harder te rennen”. Op mijn vraag of ze daarmee Poetins handelen  goedkeuren willen enkelen niet antwoorden. De meerderheid vervolgt dat ze het jammer vinden dat ze van Europa zijn afgesloten maar, “we zijn nu ook verlost  van de westersgezinde Russische rijkaards die het onze business moeilijk maakten door hun macht over ons te houden. Vervolgens zetten zij hun geld op de Londense banken. Laten ze maar in hun Europese paleizen blijven, wij zijn ze liever kwijt dan rijk”.

Bijzonder is ook het gesprek met twee journalisten die de afgelopen jaren een kritische houding hebben gehad naar Poetins-regering. Zij dachten dat er in het westen persvrijheid was “maar bij jullie in het westen zijn in 2022 alle Russische media-kanalen verboden. Wij kunnen nog steeds westerse zenders ontvangen en zien op de televisie en de sociale media de berichten over ons. En tot onze verbazing zien we iedere dag een extreme anti-Rusland hysterie voorbij komen. Zelfs kritische Russen zoals wij, fronsen de wenkbrauwen over jullie ‘waarheden’.      

Op mijn vraag hoe zij tegen de expansiegerichte politiek van hun regering aankeken kreeg ik een eenduidig antwoord: “Rusland heeft geen interesse in het inlijven van de Baltische landen of Kazachstan. Dat wordt bij jullie telkens gezegd, dat kunnen we zelf lezen op Telegram. Wie is er nou expansiegericht geweest de laatste jaren? Wie verbrak zijn belofte om de NAVO niet verder te laten oprukken richting onze grenzen? Wie heeft het Minsk-Akkoord geschonden om Oekraine binnen de westerse invloedssfeer te krijgen? Bij ons is langzaam de Europese roze bril aan het afgaan….wij dachten al die tijd dat we op Europa konden vertrouwen.”

Weer een andere dag mag ik professor Boesgalin  interviewen. Hij is een progressief econoom aan de Moskouse staatsuniversiteit, die jarenlang pleitte voor economische hervormingen in Rusland. Hij vertelt dat hij op 24 februari 2022 met ongeloof hoorde over de invasie in Oekraïne en die heeft afgekeurd. Later verandert hij van mening, hoe graag hij het ook anders had gezien. Hij komt na een jaar tot de conclusie dat Rusland geprovoceerd is. Hij spreekt over het Amerikaanse RAND rapport waar jaren geleden al in is beschreven dat Rusland opgedeeld moet worden in delen. De Amerikaanse regering is vooral gericht op de talrijke grond- en delfstoffen die Rusland heeft. De strategie van de VS is gericht om onrust te stoken in de Russische maatschappij. Deze inmenging moet leiden tot verzwakking van de Russische maatschappij. Door deze ontwrichting zal er in Rusland een westers georiënteerde regering aan de macht moeten komen die Amerika goed gezind is. Ook in de Russische deelrepublieken zijn westers georiënteerde Russische gouverneurs gefinancieerd door de VS. Dit proces wordt al jarenlang gepromoot door westerse steun (via NGO’s) aan oppositiegroepen en pro-westerse Russische oligarchen. De schok was voor veel Russen groot toen deze zaken aan het licht kwamen. Professor Boesgalin: ‘Had zijn land een andere keuze?’

Ik heb deze week geen oppositiemensen bezocht of kinderen van mijn kennissen (twintigers) die alles van het westen idealiseren. In een volgend blog zal ik over hen schrijven alhoewel dit niets nieuws voor ons is omdat zij in het westen telkens aan het woord worden gelaten. Daarbij hebben ze net als de gemiddelde Nederlander geen interesse in de geopolitiek. En dat is nou net waar alles om gaat. De Amerikaanse regering ontwrichtte Afghanistan, Irak, Libië en tig andere landen, maar ook nu is dit het grote spel dat in Rusland gespeeld wordt.                                                                                                                           Ik weet ook dat enkele Russen die ik op straat aansprak huiverig zijn om hun mening te geven omdat ze geen mening hebben of omdat ze per definitie tegen de regering zijn. Dat is altijd al zo geweest, net als in Nederland waar niet iedereen het eens is met onze regering. Wat dat betreft zou Mark Rutte Poetin benijden die veel steun van de bevolking krijgt. Een Rusland dat per definitie kritisch is naar de regering is zelden zo verenigd geweest. De meerderheid is in de patriottistische houding geschoten. Ze hebben genoeg van het Europese vingertje en het NAVO/Amerikaanse gelieg. Het drama in Oekraïne wijden zij voor het grootste deel aan ons.

Beinvloed door wel of niet Russische berichtgeving, verschillende mensen van verschillende niveaus zijn er trots op dat  hun regering de inflatie onder controle heeft (3,5% tegenover 10 – 30% in het westen, juni 2023) en hoe de bevolking redelijk verenigd is, hoe gruwelijk zij de oorlog ook vinden. Ze zijn tevreden hoe de prijzen in de winkel zijn en hoe de lonen in het land stabiel blijven, hoe de schappen in de winkels vol liggen met levensmiddelen en hoe Rusland voor zich zelf kan zorgen. Ik heb ook hun trots gevoeld dat de westerse sancties een averechts effect hebben gehad op de Russische economie en maatschappij. De laatste dag voor mijn vertrek naar Nederland loop ik over het Rode Plein waar ik meer dan dertig jaar lang studenten, zakenmensen en reizigers heb begeleid. En nu is er nauwelijks nog een westerling te vinden. Ik kijk om mij heen en zie goed geklede Russen wandelen en foto’s maken voor de torens van het Kremlin. De stad lijkt nog mooier dan voorheen toen ik er, week in, week uit door heen liep zonder dat ik ooit zou kunnen vermoeden dat dat eens niet meer mogelijk zou zijn. De prachtige parken, de schone straten, de gerestaureerde gebouwen van de afgelopen twintig jaren,  de restaurants en cafeetjes…. Ik zie Moskovieten die naar hun werk gaan, ik bekijk de Russische toeristen van heinde en verre, die op het Rode Plein lopen te flaneren en ik geniet van een jong-verliefd stel dat voor de imposante Basilius-kathedraal selfies maakt. Weemoed overvalt mij. Ik kan niet geloven dat voor ons westerlingen de tijd voorbij is om makkelijk naar Rusland te gaan. Ik kan niet bevatten dat de 1000-jarige verhouding met Europa verleden tijd is. In Moskou komen nu andere wereldburgers. Zelden zag ik zoveel Chinezen, Indiërs, Aziaten in Moskou. Zij doen nu zaken met de Russen of gaan er op vakantie. De kantelende wereldorde is het laatste jaar heel hard gegaan.

Torgau aan de Elbe

9 mei 2023

Op 25 april 1945 troffen de Amerikanen en de Sovjets elkaar in Torgau aan de Elbe (vlak bij Leipzig). De Amerikanen hadden Duitsland veroverd vanaf het westen en de Sovjets rukten verder op vanuit het oosten. Bij de rivier de Elbe troffen zij elkaar als bondgenoten en bevrijders van Europa. Zij hadden gezamenlijk Hitler verslagen. In het westen wordt de bevrijding op 5 mei gevierd en in Rusland op 9 mei.

Meerdere malen heb ik de afgelopen jaren Sovjetveteranen gesproken. Zo ook meneer Vladimir Borisov: ‘We konden bijna niet geloven dat Hitler in oktober 1941 al zo ver in ons land was doorgedrongen. Russen, Wit-Russen en Oekraïners werden op gruwelijke wijze afgeslacht. In recordtempo trokken de fascisten verder de Sovjet-Unie in en het is niet te bevatten hoe zij bij ons tekeer zijn gegaan … U moet weten Marie-Thérèse, hoe vreselijk het ook klinkt, maar veel van mijn leeftijdgenoten waren beter af geweest als zij ook gesneuveld waren. De meesten van hen zijn nooit meer de oude geworden. Zij leven en leefden al jaren met dezelfde heftige nachtmerries, trauma’s of zware handicaps. Bij de bevrijding van ons Sovjet grondgebied zagen wij hoe verlaten of compleet weggeschroeid de gebieden erbij lagen. We konden de beelden van onze gesneuvelde landgenoten niet meer verwerken. We waren ondervoed, uitgeput en getraumatiseerd. 

De slag bij Stalingrad (het huidige Wolgograd) is de hel die onze mensen hebben meegemaakt, maar tot op de dag van vandaag voel ik tot in het diepst van mijn hart, ondanks dit grootste drama, de trots dat Hitlers einde daar begonnen is. Na Stalingrad moesten de nazi’s zich terugtrekken. 

In februari 1945 ontmoetten Churchill, Stalin en Roosevelt elkaar op Jalta en dat vervulde ons, gewone soldaten die de hel overleefd hadden, met hoop op betere tijden en een bondgenootschap na de Tweede Wereldoorlog. Vrede zou er komen, daar waren we van overtuigd. We hadden tenslotte samen met de westerse geallieerden Hitlers Duitsland verslagen.

Daar stond ik als jonge soldaat aan de rivier de Elbe, bij het plaatsje Torgau. Aan de overkant van de rivier zagen we de bevrijders van het westelijk deel van Europa, de Engelsen en de Amerikanen. Ook zij waren uitgeput, ook zij hadden trauma’s opgelopen, ook zij hoopten dat hun families nog in leven zouden zijn. Dit unieke treffen aan de rivier de Elbe staat diep in mijn geheugen gegrift.

Op de brug over de rivier de Elbe geschiedde de eerste plechtige handdruk tussen de Amerikaanse en de Russische generaals en daarna volgden wij! Amerikaanse en Russische soldaten omhelsden elkaar en weet u, we konden elkaar niet eens verstaan … maar wat waren die emoties en omhelzingen prachtig! Later dansten we samen, dronken we samen, zongen we samen en hielden met handen en voeten hele gesprekken met elkaar. Ik zong met Jim ons Kalinkalied! Hij was een fijne vent. Ik kreeg zijn horloge en adres in Amerika waar ik later vele brieven naartoe gestuurd heb. Als overlevenden en bevrijders beleefden we samen de roes van de overwinning van Hitlers fascisme: ‘we waren bondgenoten, we hadden samen Hitler-Duitsland verslagen!’

Vier jaar na dit interview bel ik vandaag op de 9^e mei met de 98-jarige Vladimir Borisov, de dag dat Rusland de overwinning viert op Hitler-Duitsland. Redelijk schor maar helder van geest, klinkt de oude heer nog aan de telefoon. Hij kan niet bevatten dat  Amerika en de NAVO de afgelopen jaren vanuit het westen hun invloed wilde uitbreiden richting Rusland om zijn land steeds meer te verzwakken. Hij kan ook niet bevatten dat Duitsland Leopards-tanks geleverd heeft aan Oekraïne.

Hij hoopt dat Europa deze maand aangrijpt om de Tweede Wereldoorlog op ons continent te herdenken. “Europese leiders zullen toch wel begrijpen dat de aanleiding voor het conflict niet alleen om Oekraïne gaat? Europa beseft toch wel wat oorlogen op ons continent hebben betekend? Uw leiders kunnen de Amerikanen toch laten inzien dat wij ons bedreigd voelen door het oprukken van de NAVO richting onze grenzen? Uw leiders zouden het initiatief kunnen nemen om  vredesonderhandelingen te beginnen”, voegde de oude veteraan er aan toe.         

Wat moet ik antwoorden aan de oude heer, die nog steeds hoopt dat een van onze  Europese regeringsleiders het initiatief zal nemen voor vredesonderhandelingen?  

De Sovjetunie telt ca. 27 miljoen Sovjet-doden. Geen enkele land heeft zulke verliezen geleden in de Tweede Wereldoorlog. Ter vergelijking: de Amerikanen verloren 407.000, de Canadezen 43.600 en de Engelsen 383.700 soldaten.

Slaande ruzie tussen Oekraïners

25 april 2023

Gisteravond was ik nog laat aan het werk in de Academie toen er veel geschreeuw klonk vanaf de  Rijnkade. Ik kijk uit het raam en zie hoe een grote groep mannen tegenover een zestal andere mannen staat. Aan het geschreeuw en de kreten die ik opvang hoor ik dat het Oekraïners zijn die onderling een conflict hebben. Bij de grote groep mannen, veelal met capuchons, die in een kring staan wordt een jonge vrouw, in witte, uitdagende kleding als een soort pop heen en weer geduwd. Eerst denk ik dat het gevecht om haar gaat maar er wordt telkens een naam geschreeuwd van ‘Arestowitsj’. Ik zie dat de jonge vrouw zich niet verzet, waardoor het zelfs nog een soort spel kan zijn, maar als ik langer kijk zie ik dat ze, of dronken is, of helemaal high.

De kleine groep mannen, staat tegenover de kring van circa 20 man. Zij schreeuwen ook en maken wilde gebaren. Ik blijf denken dat het gevecht om de jonge vrouw gaat die intussen op de grond is gevallen en door enkelen wordt geschopt. Net op het moment dat ik de politie wil bellen omdat ik bezorgd ben over het meisje, zie ik dat ze door twee jongens uit de groep wordt getild en op het muurtje van de Rijnkade wordt gezet. Als een zombie zit ze in haar witte kleding en kijkt ze voor zich uit alsof er niets gebeurd is. Gelukkig maar, denk ik, ze laten haar tenminste met rust. Zij lijkt niet bang voor een vervolg, of alles ontgaat haar helemaal. Maar de strijd gaat door tussen de twee groepen mannen en weer valt de naam Arestowitsj maar nu met het toevoegsel ‘verrader’. Het geschreeuw en gescheld wordt heviger. Blikjes en flessen met drank worden gegooid. Dreigende gebaren zijn te zien en gebalde vuisten worden geheven.  

Iemand uit de groep van zes schreeuwt: “Oekraïne heeft nooit kunnen winnen, we zijn gebruikt”. Drie jongens uit de grote groep stormen op de man af en slaan hem in het gezicht. “Verrader” hoor ik hen weer roepen ’Arestowitsj’! Veel jongens gaan met elkaar op de vuist. Flarden van het geschreeuw krijg ik mee: “Verraders en collaborateurs!” Anderen schreeuwen: “We zijn gebruikt door de grootmachten, er valt niets te winnen voor Oekraïne!” of “Zelenski als puppet van Amerika”. Weer een woedende stormgang van de andere groep. “Ga dan naar Oekraïne om te vechten” schreeuwen twee mannen in koor naar een kale, lange jongen. De gevechten worden heviger tussen de Oekraïense mannen. De groep van zes is in de minderheid en ik zie van boven hoe ze worden aangevallen. In een mum van tijd liggen ze op de grond en ze verdwijnen voor mijn oog in de massa van andere jongens die erbovenop springt. Een akelig schouwspel om als toeschouwer te zien. “Slava Oekraïne, Slava Oekraïne, Slava Oekraïne” hoor ik deze jongens schreeuwen. De sirenes hoor ik komen en politieauto’s stoppen op de Rijnkade. Blijkbaar hebben andere buren ook hun zorgen gehad en de politie gebeld.

De jonge vrouw in de witte kleding zit nog steeds als een pop of junkie op het muurtje aan de Rijnkade. Bij welke groep ruziënde Oekraïners zij hoort weet ik niet. En of de naam Arestowitsj met haar te maken heeft als verrader weet ik ook niet. Misschien is het een gewone Oekraïner binnen de groep jongeren, misschien is het Arestowitsj die ooit de vriend was van Zelenski en tot hoofd van de Veiligheidsdienst was benoemd, totdat hij later werd ontslagen, vanwege het bloot leggen van ‘minder fraaie’ Oekraïense handelingen. Ik weet wel van de laatste maanden dat steeds meer Oekraïners tegenover elkaar komen te staan.

Voor de zoveelste keer voel ik machteloosheid. De eensgezindheid van Oekraïners die in het westen zo vaak is geroemd is helemaal niet zo eensgezind als wij denken. Ook binnen de Oekraïense gemeenschap is men op zoek gegaan naar de oorzaken van dit drama. Enkelen van hen hebben zich verdiept in de corruptie van hun regeringsleiders, anderen hebben de Westerse geopolitiek in hun land bestudeert en weer anderen ervaren dat het leven in Nederland toch anders is dan dat ze aanvankelijk hadden gehoopt.   

Waarom heeft het westen niet voor een neutraal Oekraïne gepleit in 2022 toen Rusland een laatste keer hierom vroeg? Wat was daar toch zo erg aan geweest? Waarom zei Manuel Barosso namens de Europese Unie al in 2013 dat Oekraïne een keuze moest maken tussen Rusland en het Westen (“Je kunt niet tegelijkertijd lid zijn van de EU en van Rusland”). Waarom wilde de NAVO per se het land in de Westerse invloedsfeer hebben?

Bijna tien jaar later zien we de gevolgen van onze Westerse politiek. Hoe anders had alles kunnen lopen als we de neutraliteit van Oekraïne hadden nagestreefd. Wat had het land kunnen profiteren van zijn ligging, midden in het Euraziatische continent en handel kunnen drijven met enerzijds Europa en anderzijds Rusland en China.  

Maar tot op de dag van vandaag zullen Brussel en Washington niet erkennen hoeveel boter wij op ons hoofd hebben. Oekraïne moest binnen de Westerse invloedsfeer komen, ondanks Ruslands rode lijnen. Van de politici moeten we blijven geloven dat Oekraïne kan winnen. Zij  blijven volhouden dat Zelenski nieuw wapentuig nodig heeft, we lezen iedere dag over het komende Oekraïense offensief…. Maar is dat echt zo? Wordt het niet hoog tijd om Zelenski te adviseren om naar de onderhandelingstafel te gaan zoals president Xi Jinping onlangs in het telefoongesprek voorstelde?                                                                     

Steun tenminste Oekraïne door eerlijk te zijn, om deze gruwelijke oorlog te beëindigen.

Roger Waters in Ziggo Dome

3 april 2023

Vandaag gaf ik een lezing in Amersfoort over hoe de Russen in Nederland de oorlog verwerken en ervaren. De voorzitter van de organisatie vroeg aan het publiek of ze het eerste uur de vragen wilden bewaren voor na de pauze zodat ik het opbouwende verhaal zonder onderbrekingen kon doen. Hoe moeilijk ik het ook vind om namens veel Russen te praten boven alles geldt dat de meesten van hen ook geen oorlog hebben gewild. Russen zeggen dat de oorlog in Oekraïne niet in 2022 begon maar in 2014 in Kiev. Zij proberen Nederlanders duidelijk te maken dat wij in het Westen weinig weten over de voorgeschiedenis op het Maidanplein (en nog van langer geleden). Dit is volgens hen de meest belangrijke reden waardoor dit drama zo uit de hand is gelopen. Ik vroeg aan het publiek om op zoek te gaan naar de ‘waarom-vragen’. Net als bij een ruzie tussen echtelijke lieden zijn er altijd twee schuldigen en westerlingen horen alleen maar een kant van het verhaal.

Al naar drie minuten staat een meneer in de zaal op die heftig veronderstelt dat ik vast en zeker betaald word door de Russische regering met de toevoeging “er zijn geen waarom vragen voor de Russische agressie”. De meneer krijgt veel bijval maar de voorzitter vraagt om rust in de zaal. Nog altijd blijf ik schrikken van de heftige emoties maar ik kan er gelukkig beter mee omgaan. Na vijf minuten gebeurt hetzelfde als een dame roept of ik de barbaarse acties in Boetsja niet had gezien. Nog weer een paar minuten later onderbreekt weer een andere meneer die zegt dat ik zeker gratis kaartjes heb gekregen voor het concert in Ziggo Dome waar Roger Waters zal optreden. Roger Waters, ooit de medeoprichter van Pink Floyd, is volgens de meneer compleet geïndoctrineerd geraakt door de Russische propaganda. Demonstratief gaat hij staan en houdt twee papieren omhoog en verscheurt die voor het oog van alle aanwezigen. Eerst begrijp ik er niets van en hoop op de voorzitter die de gemoederen tot bedaren brengt. Maar de oververhitte vijftiger dendert door dat deze verscheurde papieren de kaarten zijn voor het concert in Ziggo Dome, waar de rockmusicus gaat optreden op 7 april. Roger Waters is al decennialang zijn held maar nu hij de westerse steun aan Oekraïne bekritiseert en daarmee ‘pro-Rusland’ is, is zijn achting voor hem diep gedaald.  

Het is weer een van de vele voorbeelden hoe hoog de emoties in de lezingen kunnen oplopen. Continue voel ik bij algemene lezingen in het land hoe vastgeroest de overtuiging is dat er maar een bad guy is. Mijn inschatting is dat deze groep minimaal 90% van de Nederlanders omvat. Grotendeels begrijpelijk omdat iedereen dagelijks de vreselijke beelden van het gehavende land Oekraïne ziet. Het merendeel van deze heeft te weinig kennis van de achtergronden van dit conflict. Anderen hebben geen tijd gehad omdat iedereen zijn eigen leven of vakgebied heeft. Weer anderen hebben geen interesse om zich te verdiepen in geopolitiek. Voor de meerderheid van hen is het NOS nieuws in de avond voldoende om op de hoogte te zijn over de oorlog die Rusland voert. De visie van onze politici of militair deskundigen over dit land wordt grotendeels al jarenlang klakkeloos geloofd.

Soms vraag ik me af, waarom blijf ik lezingen geven voor deze groep? Wat bezielt mij toch om zo’n zelf kastijding te ondergaan? Ben ik dan een Don Quichotte die tegen windmolens strijd? Als ik mijzelf nou alleen zou begeven bij de circa 5% tot 10 %  groep die informatie opzoekt via internationale berichtgeving of de diverse kanalen van de alternatieve media, dan zou mijn leven een stuk rustiger zijn….Daar hoef je niet op te boksen tegen het stempel dat je ‘pro-Rusland’ bent. Irritant, alsof ik niet weet wat er in Rusland allemaal nog niet deugt of wat daar allemaal nog moet gebeuren. Maar ik voel mij zo laf om alleen de veilige weg te kiezen, of om alleen te kunnen praten met de groep mensen die zich in  het Rusland-thema heeft verdiept. En het is zeker niet het geval dat daar geen verschillende meningen zijn.

Ook al is het Corona-gebeuren van 2020 een heel ander onderwerp, ik ben opgelucht over een gevolg van de Covid-crisis. Een deel van de mensen begon toen te twijfelen over wat we dagelijks te horen kregen van de regering of de media en zijn zich daarom ook gaan verdiepen in andere belangrijke vraagstukken zoals de financiële wereld, de stikstof- of milieuonderwerpen, de toeslagen-affaire of hoe het zit met gedupeerden van de gaswinning in Groningen. Hier kreeg het zelf nadenken, of je zelf gaan verdiepen in een kritisch onderwerp een impuls. Het vergt veel tijd en het is werken in de bovenkamer omdat veel van wat men normaal voor zoete koek slikt soms veel genuanceerder in elkaar blijkt te zitten. Het is een proces dat leidt tot kritisch denken.               

Het onderwerp “Rusland” vergt nog veel meer graaf- en zoekwerk …Daar is al 30 jaar aan  propaganda over het Russische gevaar aan vooraf gegaan, bij onze ouders en grootouders al vanaf de Koude oorlogstijd. Deze aangeleerde programmering is niet even in twee uur bij sturen.

Homerus zei het al: “gebrek aan kennis is de bron van alle kwaad”.  Roger Waters is zo’n mens die op zoek is gegaan naar de reden waarom de Russen jarenlang consequent zijn gedemoniseerd. Hij begon zich af te vragen “Wat zit hier achter en waarom is het tot deze vreselijke oorlog gekomen?”  

President Xi Jinping in Moskou

26 maart 2023

De afgelopen week was de Chinese president Xi Jinping op bezoek bij zijn Russische ambtsgenoot Vladimir Poetin in Moskou. Bij het afscheid sprak Xi tegen Poetin: ‘We zien een verandering komen zoals we die de afgelopen honderd jaar niet meer hebben gezien. En we gaan deze verandering samen in gang zetten.’

Deze overeenstemming van president Xi Jinping met president Poetin is niet alleen een bevestiging van hun bondgenootschap, het is ook de boodschap aan de rest van de wereld. De woorden van Xi  vatten de verandering van de tijdsgeest goed samen. Na honderd jaar van Westerse dominantie lijkt er nu een tijd aan te breken waarin de Verenigde Staten en haar Westerse bondgenoten niet langer  alles alleen kunnen besluiten en bepalen. Het is een machtsverschuiving in de wereld, van een door de Verenigde Staten aangestuurde unipolaire wereldorde naar een multipolaire wereldorde , waarvan het zwaartepunt in het Oosten ligt en waarin China de leiding lijkt te nemen.

Als de dag van gisteren herinner ik mij de armoede van de Russen en de Chinezen in de jaren negentig, ongeveer dertig jaar geleden. De Berlijnse Muur was gevallen en het Westerse kapitalistische systeem was de winnaar.

Drommen Chinezen zag ik in Rusland, de een kwam om te werken in de bouw, de ander kocht een kiosk aan de Siberisch-Russische grens en weer andere Chinezen probeerden van alles en nog wat te verhandelen op de Transsiberie-Express. Midden in de jaren negentig verschenen in Moskou groepen Chinese toeristen die met hun eerst verdiende centen op reis konden gaan. Menig Russisch chauffeur hoorde ik neerbuigende opmerkingen maken over de spugende en rochelende Chinezen die zijn bus niet netjes hadden achter gelaten. Ook hoteliers maakten verontschuldigingen omdat Chinezen al hun etenswaar op de kamers en op de gangen opaten waardoor het hele interieur ernaar rook. En ja, het was een penetrante lucht, een mengsel van etensresten en kledingstukken die niet gewassen waren. En toch dacht ik vaak als ik met hen in de lift stond waar de walm op mij afkwam, wat mooi dat deze mensen nu ook mogen reizen en kansen in het leven kunnen grijpen.

Omstreeks het jaar 2010 zag je, alleen al aan het uiterlijk van veel Chinezen en Russen dat de zwaarste tijd voorbij was. Miljoenen Chinezen waren omhoog geklommen uit de armoede en daarmee verdween ook de indringende geur of spugende Chinees uit het Russische straatbeeld. Op sociaal gebied voelden ze zich verbonden met de Russen omdat beide volken de meest moeilijke jaren hadden doorgemaakt en deze hadden overleefd. Op het internationale toneel leken beide landen, weliswaar onafhankelijk van elkaar, het zelfvertrouwen terug te krijgen omdat ze hun land weer op de rails hadden gekregen. Rusland bleef gericht op Europa en China begon over de hele wereld te handelen en te investeren.

Ik heb nooit begrepen waarom het Westen, en met name Amerika de afgelopen 20 jaar niet meer heeft ingezet op samenwerking met deze opkomende landen. Iedereen zou toch moeten kunnen aanvoelen dat je de welvaart niet alleen voor jezelf kunt opeisen en dat je in de 21^e eeuw anders of breder zou kunnen denken? Maar het Amerikaanse arrogante machtsdenken was al zover in de genen van de leiders doorgedrongen dat er alles aan gedaan werd om Rusland buiten de deur te houden en om China’s macht in te dammen. Een voorbeeld hiervan is het extreme demoniseren van Rusland, dat de afgelopen twintig jaren zijn vruchten heeft afgeworpen. Een zelfde lot trof China maar dan minder frequent en meer recent. Alle initiatieven uit Rusland en China die niet aansloten bij het Westerse wereldbeeld probeerde men te marginaliseren, te bagatelliseren of zelfs te ridiculiseren.  Het resultaat is dat het voorheen pro-Europese Rusland in de armen is geworpen van de opkomende wereldmacht China. Dat proces was al voor de oorlog in Oekraine gaande. De oorlog heeft het alleen versneld. Overal in Moskou, waar voorheen de Westerse bedrijven en mensen op straat te zien waren, zijn nu de Chinese letters en Chinese bedrijven zichtbaar. Veel Russen gaan hun Audi’s en Peugeots vervangen door Chinese auto’s. Mijn pro-Europese Russische vrienden en kennissen, wel of niet regeringsgezind, hoor ik de afgelopen maanden zeggen: “We hebben geen andere keuze meer, het is genoeg geweest met de jarenlange anti-Rusland propaganda. Hoe we ook met Europa verbonden wilden zijn, ons respect voor jullie is gedaald omdat jullie je grotendeels laten regeren door de Verenigde Staten’.

Drie dagen lang was president Xi Jinping in Moskou. Het hoofdonderwerp was dan ook het unilaterale handelen van de Verenigde Staten, dat bij steeds meer landen buiten de VS en Europa wrevel opwekt. En dit proces gaat in versneld tempo door. Deze landen omvatten meer dan 80% van de wereld waaronder China, India, Zuidoost Aziatische landen en het Midden Oosten en vele Zuid Amerikaanse landen. Ook Iran en Saoedi-Arabië, notabene elkaar aartsvijanden, hebben zich aangesloten bij de nieuwe wereldorde . Tevens is er gesproken over verdergaande economische en financiële samenwerking. Beide landen zijn al jaren bezig met een nieuw monetair stelsel als tegenwicht tegen de Amerikaanse dollar. 

Terwijl China en Rusland steeds verder naar elkaar toegroeien en vele andere landen zich hebben aangesloten krijgt de nieuwe wereldorde langzaam vorm. Europa zakt steeds verder weg als kolonie van Amerika.

De Duitse protestmarsen

7 maart 2023

Afgelopen zaterdag loop ik met mijn bijna 89-jarige vader door het centrum van Munster in Duitsland. Na een heerlijke Kaffee und Kuchen lopen we verder door de prachtige historische straatjes. We bekijken het Rathhaus  waar lang geleden de Vrede van Munster was getekend. Bij het naar buiten gaan botsen we als het ware op een protestmars. Sommige winkelende mensen blijven staan, anderen lopen door. Met veel getoeter en getrommel worden de borden en vlaggen omhoog gehouden:  ‘Nein zu NATO’.

Duitsland heeft veel protestacties gehad het afgelopen jaar. In de grote steden waren meerdere malen honderdduizenden mensen op de been. Veel Duitsers protesteren tegen de hoge gasprijzen, tegen het leveren van tanks en materieel voor Oekraine en tegen de NAVO in het algemeen. 

Mijn vader praat met een Duitser naast hem die ook is blijven staan. Vanwege het geluid krijg ik het gesprek niet mee maar ik voel wel dat de Duitse meneer ergens heel kwaad over is. Als de stoet voorbij is voeg ik me bij hen waar ik midden in het gesprek meekrijg dat de Duitser zijn bedrijf waarschijnlijk moet sluiten vanwege de sancties en de hoge gasprijzen van afgelopen jaar. Overal in Duitsland lopen de emoties hoog op. Niet alleen vanwege de NAVO politiek maar ook vanwege de verslechterde economische situatie. Mensen uit alle lagen van de maatschappij laten van zich horen.

Terwijl de Duitse regering wordt opgezadeld met opgedrongen wapenaankopen in de Verenigde Staten, wordt de Duitse industrie door de aanslag op North Stream onderuitgehaald en via een speciale subsidieregeling naar de VS gelokt. Ondertussen nemen Amerikaanse bedrijven de activiteiten in Rusland van de Duitsers over. Het Duitse Wirtschaftswoche schrijft:

‘Ondanks alle sancties blijft de Amerikaanse industriegigant General Electric zaken doen in Rusland. Bij het onderhoud van de elektriciteitscentrales profiteren de Amerikanen nu van het feit dat hun rivaal Siemens Energy vorig jaar alle activiteiten in Rusland heeft beëindigd’.

Het dubbelspel van de Verenigde Staten met betrekking tot de sancties die Europa moet aanhouden maar die niet gelden voor de Verenigde Staten, blijkt ook uit het feit dat de Amerikaanse regering een vrijstelling van de sancties verleent voor reeds gebouwde installaties. Blijkbaar doet General Electric op deze basis nog steeds onderhoudswerkzaamheden in Rusland. Het concern geeft volgens Wirtschaftswoche  hierover geen uitleg.

Het Duitse zakenleven is al maanden in fel debat met elkaar. Kleine of middelgrote bedrijven tot en met hele grote concerns doen al eeuwen zaken in Rusland. Van oudsher is Duitsland gericht op het Rheinlandse model (gericht op het Westen en Oosten) terwijl wij in Nederland het Angelsaksische  model in de genen hebben zitten (handel op zeemachten als Groot Brittannië en Amerika). Vooral de laatste dertig jaar hoort Duitsland tot de grootste investeerders van Rusland. Het is onderhand tot iedere Duitser doorgedrongen dat de oorlog in Oekraine ook een oorlog tegen Europa en tegen het economisch zwaargewicht Duitsland is.

De oorlog die voorkomen had kunnen worden – 1 jaar later

21 februari 2023

De vreselijke oorlog tussen Rusland en Oekraïne had voorkomen kunnen worden. De NAVO versus Rusland is de hoofdreden van dit drama. ‘Geef ons de garantie dat Oekraïne neutraal blijft’ vroeg Rusland voor een laatste keer aan de NAVO en het Westen een goed jaar geleden (december 2021 , en al vanaf 2008 bij de NAVO conferentie van Boekarest). Het was aan dovemansoren gericht, er werd geen rekening gehouden met Ruslands veiligheidswensen. Er kwam geen antwoord.

Rusland begon de invasie op 24 februari 2022 en het Westen reageerde vol ongeloof en afschuw. Het eerste wat het Westen deed was een groot pakket aan sancties opleggen aan Rusland. Toen volgde het confisqueren van alle Russische bezittingen in het Westen. Westerse landen sloten hun luchtruim voor Russische vliegtuigen. Vervolgens kwam er een algehele cancelcultuur van theaters, musea en concertzalen waar Tsjechov, Tsjaikovski, Catharina de Grote of Tolstoi op het programma stond. De media draaiden overuren en iedere zelfverklaarde Ruslandexpert mocht zijn visie als waarheid verkondigen. De Rusland-Poetinhaat begon gruwelijke vormen aan te nemen.

Voedingsbodem Ruslandhaat

De voedingsbodem voor deze Ruslandhaat is al jaren geleden gelegd en het was nu een kleine moeite om het anti-Ruslandvuur te laten oplaaien in onze Westerse hersenen. Ja, Poetins regering is verantwoordelijk voor deze invasie die nu al duizenden mensenlevens heeft gekost. Maar Amerika en de NAVO zijn verantwoordelijk voor deze oorlog op het Europese continent.

Al jarenlang ben ik verbaasd over hoe je ons Westerlingen kunt laten geloven in één waarheid. Maar het afgelopen jaar ben ik verbijsterd over onze media en politiek. Natuurlijk sneuvelt de waarheid in oorlogen als eerste, maar dat het grootste deel van de Nederlanders zo makkelijk kan worden meegesleurd in deze anti-Rusland hetze is ronduit gevaarlijk. Ik had nooit gedacht dat zelfstandige of intelligente Westerlingen in 2022 zo maar één kant van het verhaal zouden accepteren. Ook de Russische media zijn het afgelopen jaar geradicaliseerd, met dat verschil dat zij de afgelopen 20 jaar hun burgers minder anti-Europese sentimenten hebben voorgeschoteld. In het Westen mag je toch hopen dat we iets meer hebben geleerd over hoe propaganda werkt maar helaas worden ook vandaag de dag leugens (denk ook aan de Irak-massavernietigingswapens-leugen) over Russische barbarij in Oekraïne als waarheid verkondigd.

Waar twee vechten …

Hoe vaak zat er de laatste jaren iemand in onze talkshows of nieuwsprogramma’s die de Russische kant van het verhaal verwoordde? Zat er ooit een Rus in onze serieuze praatprogramma’s die kon uitleggen waarom de Russen zo teleurgesteld in ons zijn? Waar blijven onze waarom-vragen? De hoofdvraag is en blijft: vraag het je tenminste af waarom de Russische regering zo boos is geworden.

Deze oorlog is niet in 2022 begonnen. Hij begon in 2014 op het Maidanplein in Kiev. Als ik niet zelf getuige was geweest van alle prominente neoconservatieve Amerikanen die in Oekraïne aan- en af vlogen dan had ik waarschijnlijk nooit geloofd dat er een regime change in Kiev was uitgevoerd. Dat woord hoorde bij Irak of Libië, maar niet bij Oekraïne. Maar hoe meer ik met eigen ogen heb gezien en heb meegemaakt, hoe meer ik de laatste jaren studie heb gemaakt van deze Amerikaanse machtsoorlog, die helaas over de ruggen van de Oekraïners wordt uitgespeeld. De oorlog begon als een strijd tussen Oekraïners en Russen, maar het is een strijd tussen Rusland en Amerika. De basis voor deze oorlog begon 30 jaar geleden (het einde van het communisme), waar Amerika de winnaar van de Koude oorlog was. In plaats van met Rusland een band op te bouwen bleek dat er in de opeenvolgende Amerikaanse regeringen geen plaats was voor de Russische Federatie. De Westerse arrogantie nam toe. De NAVO breidde uit tegen de belofte in, de Kleurenrevoluties werden gefinancierd door Westerse NGO’s en de media en politiek werden aangestuurd om anti-Rusland verhalen telkens te benadrukken.

‘Russians out, Americans in and Germans down’

De ‘hogere’ politiek achter dit alles is de machtsstrijd tussen de Verenigde Staten en de NAVO enerzijds en Rusland anderzijds, waarbij wij, gewone burgers, geen informatie kregen over de Wolfovitsj-doctrine of om in NAVO termen te spreken ‘Full Spectrum Dominance’. Ooit omschreef de NAVO-secretaris-generaal Hastings Lionel Ismay het doel van de NAVO als volgt: ‘To keep the Russians out, the Americans in and the Germans down.’ Het komt er in het kort op neer dat de Amerikanen niet willen dat Europa een normale verhouding met Rusland zou kunnen opbouwen. Daardoor zou Europa met Rusland een sterke macht op het Euraziatische continent kunnen worden. Ieder initiatief waarbij de EU goede banden met Rusland zou kunnen ontwikkelen, zou op den duur gecanceld worden door de VS (denk aan de gasexplosies in de pijpleiding van North Stream). Europa moest onder de paraplu van Amerika blijven. Deze hele geopolitieke strijd gaat er over wie die macht heeft over het Euraziatische continent.

‘Van Vladivostok tot Lissabon’ was de laatste 20 jaar een trendy zin bij de Russische middenklasse. Russen wilden bij Europa horen! Rusland heeft de grondstoffen en Europa de handelsgeest en democratie. Daarbij delen we duizend jaar geschiedenis met elkaar op economisch, cultureel en christelijk gebied. Oekraïne had op dit Euraziatische continent een prachtige neutrale brugfunctie kunnen hebben, gelegen tussen Europa en Rusland. De VS tolereerde dit niet. Het doel is ‘to weaken Russia’ zei de Amerikaanse minister van Defensie Austin opnieuw in april 2022, een geopolitieke machtsstrategie die al 30 jaar aan de gang is. De meeste Russen bleven naïef geloven dat de toekomst in Europa lag. Dat er geen plek voor hen was werd langzaam duidelijk.

Geopolitiek schaakbord

Daarmee wil ik de onafhankelijkheidsstrijd van Oekraïne niet ondergraven. Hun instabiele land is pas 32 jaar jong en werd in die jaren getergd door wanbeleid, zwakke presidenten, corrupte oligarchen, een gefrustreerde bevolking en getrek aan beide kanten tussen Europa en Rusland. Oekraïners demonstreerden terecht op het Maidanplein in 2014 voor een corruptievrij land, voor vrijheid en democratie en de Europese waarden. Onbegrijpelijk blijft het toch dat het Westen Oekraïne dwong om een keuze te maken tussen Rusland en het Westen. Ik weet ook dat een groot deel van de aanwezige jongeren en intellectuelen moedeloos was van het wanbeleid van hun leiders en hun oligarchen. Zij waren ook naïef en geloofden de Hans van Baalens, de Joe Bidens, de Clintons, de McCains, de Nulands, de Soros-aanhangers en vele anderen die hen de mooiste beloften deden. De CIA en NAVO-kopstukken hadden een dubbele agenda die de Oekraïners vandaag de dag pas gaan ontdekken. Zij, en hun jonge onervaren president Zelensky, waren en zijn een pion op het grote geopolitieke schaakbord. Helaas zullen zij de wrange gevolgen hiervan pas de komende jaren gaan ondervinden.

Nieuwe wereldorde

We zitten midden in het ontstaan van een nieuwe wereldorde. Amerika en Europa doen wel alsof de hele wereld tegen Rusland is maar dat is onze propaganda. Circa 80% van de andere landen waaronder, China, India, de ASEAN-landen en de Sjanghai Cooperation, bundelen de krachten en willen niet meer gekoeioneerd worden door de unilaterale macht Amerika. Zij willen een nieuwe wereldorde waarin China, India en Rusland een belangrijke rol spelen in de multilaterale wereldorde. Zij hebben elkaar ook gevonden in hun afkeer van het oprukken van de neoliberale waarden en alle excessen die hiermee gepaard gaan. En ten slotte voeren ze een gemeenschappelijke strijd tegen de almachtige dollar, waarvoor een nieuw geldsysteem in de plaats zal komen.

Europa is Rusland kwijtgeraakt. Een duizendjarige band is kapot. Rusland keert zich naar het Oosten. Dat het Westen (Amerika en Europa) ook zeer veel boter op het hoofd heeft, zal pas de komende jaren tot ons doordringen.

Banderaplein, Banderastraat, Banderalaan en Bandera standbeelden

17 februari 2023

Bijna alle Tolstoi-straten in West-Oekraïne hebben de laatste maanden een nieuw straatnaambordje gekregen. Arme Leo Tolstoi, wat kan hij eraan doen dat een oorlog tussen Oekraïners en Russen is uitgebroken? Hij leefde immers in de 19^e-eeuw. Maar dat zijn naam werd ingewisseld voor een nazicollaborateur uit de Tweede Wereldoorlog met duizenden doden op zijn geweten, is een grof schandaal. Het ultranationalistische bestuur van de stad Vinnitsa prijst zichzelf omdat het de Tolstoistraat nu heeft omgedoopt tot Stepan Banderastraat. De gemeenteraad van de stad Vinnitsa zegt dat ze ‘speciale aandacht besteedt aan het herdenken van degenen die ze beschrijven als “helden van de nationale bevrijdingsstrijd”.’

In veel andere West-Oekraïense steden lijkt het een wedstrijd wie het beste jongetje van de klas is en de meeste straten, pleinen of gebouwen hernoemt. Welke stad heeft de meest actieve deelnemers aan deze landelijke actie? Er zijn straten in het land die worden hernoemd naar Ivan Treiko, een van de chefs van de militaire inlichtingendienst van de UPA (een paramilitaire groepering die samenwerkte met de nazi’s). In de tweede Wereldoorlog werden etnische zuiveringsoperaties tegen de Polen, Joden en Russen bevolen door nazi-Duitsland en uitgevoerd door Oekraïense eenheden. In Kiev is een van de grote straten die was genoemd naar Sovjetmaarschalk Rodion Malinovsky (een Oekraïense maarschalk die Odessa en Zuid-Oekraïne bevrijdde van de nazi’s in 1943-1944) hernoemd naar het beruchte Azov-regiment, dat openlijk ervoor uitkomt dat het regiment bestaat uit neonazi’s.

Lange tijd heb ik niet kunnen geloven dat er zo openlijk geflirt werd met het ultrarechtse gedachtegoed.  De hakenkruizenmars op de 1 januari in Kiev was toch iets voor een kleine groep, hoopte ik, want ook al willen West-Oekraïners Europees ‘doen’, toch zullen ze wel begrijpen dat je met deze extreem rechtse opvattingen vooral niet scoort in Brussel. Maar hierin heb ik me vergist de laatste jaren. Sommige West-Oekraïense mannen uit de ‘betere klassen’ – die er niet anders uitzien dan onze Europese veertigers en vijftigers met de juiste haarsnit en het juiste kostuum – hebben openlijk rechtse of ultrarechtse ideeën.                     

Zo verbaasde ik mij er ook over toen ik deze zomer Oekraïners terug naar huis begeleidde. We kwamen in de stad Lviv aan en circa dertig Oekraïners die in Nederland waren geweest werden door hun familieleden of vrienden verwelkomd. De twee Nederlandse chauffeurs van de bus, de twee mensen van vluchtelingenwerk en ikzelf gingen terug naar Nederland maar … een Oekraïense afgevaardigde van de gemeente Lviv wilde ons nog naar een plek brengen waar hij de ‘grote Oekraïense vrijheidsstrijder’ een ode wilde brengen. Het was maar een kilometer verderop. De jonge, goed uitziende vijftiger met een Italiaans baardje en een modieus pak wees de chauffeurs de weg en enkele minuten later stopten we op een plein met vier enorme zuilen. Hiervoor stond een groot standbeeld, alsof ik op afstand een standbeeld van Lenin zag in een modern jasje. Maar al gauw had ik door dat het een immens standbeeld was van Stepan Bandera. Voor zijn standbeeld lagen bloemen. Stepan Bandera die in de Tweede Wereldoorlog een nationalistische beweging leidde die verantwoordelijk was voor vele wreedheden en moorden tegen Russen, Joden en Polen, wordt al vanaf 2014 (in 2005 zelfs door president Joesjenko geïnitieerd) door de Oekraïense autoriteiten beschouwd als een nationale held. Op de terugweg vroegen mijn Nederlandse collega’s waarom ik in de bus bleef. Ik zei alleen maar: ‘ Weten jullie wel wie die man van dat standbeeld is?!’

Gebrek aan kennis is de bron  van alle kwaad.
Homerus

What about the Russians? (Hoe staan de Russen in dit drama?)

6 februari 2023

Via Twitter laat de NOS enkele filmpjes van Russen zien die in de camera zeggen hoe verbijsterd zij zijn dat Duitsland Leopard tanks gaat leveren. ‘Schaam jullie in Europa dat jullie zo aan de leiband van de VS lopen, weten jullie nog wat de Duitse tanks hier hebben aangericht in de Tweede Wereldoorlog?! Dat kwam ook door de Duitse propaganda van toen.’ Een andere meneer zegt: ‘Schaam jullie dat jullie ons land zo eenzijdig afbeelden.’ Een jonge vrouw vertelt dat zij denkt dat haar land verdedigd moet worden tegen de NAVO, een zestiger dat Westerse journalisten bang zijn voor hun baantje als ze niet schrijven wat het Westers narratief voorschrijft. Een andere vrouw loopt door alsof ze doodmoe is van de propagandaoorlog.

Bij de meeste Westerlingen (Nederlanders) die dit zien gaat de knop meteen om. Gedachten zullen door hun hoofd schieten als: die jonge Russen zijn gewoon bang om hun mening te geven omdat ze opgepakt worden. En die oude mensen staan achter Poetins regering omdat ze allemaal gehersenspoeld zijn omdat ze naar de staatstelevisie kijken.  

Is het allemaal echt zo eenvoudig? Zijn Russen nou gek geworden of zijn wij het? Ons Westerse hoofd is er zo van overtuigd dat Russen massaal geïndoctrineerd zijn dat het gewoon niet meer in ons brein te krijgen is dat Russische mensen een andere kant van het verhaal kennen. Dat er daadwerkelijk vele Russische jongeren zijn die hun land willen verdedigen of onderzoek hebben gedaan waarom het allemaal zo ver is gekomen, komt niet eens meer bij ons op. Als de Westerse media zeggen dat oude mensen Poetin steunen, dan denken we veelal aan oudere Russen met een hoofddoek op, een slecht gebit, een stoffig kamertje in een Sovjetflat of een man behangen met Sovjetmedailles. Dat er tussen deze ‘ouderen’ vele professoren, leraren, chirurgen, technici, operazangeressen of gewone arbeiders zitten, die al veel langer weten dan Westerlingen hoe je met censuur om moet gaan, dringt nauwelijks nog bij ons door. Russen weten veel beter hoe je tussen de regels door moet lezen of kijken. Daarbij hebben Russen de afgelopen jaren het mooie Europa leren kennen. Ze bezochten Londen, Parijs of Amsterdam en weten veel van de Europese cultuur en maatschappij. Wij westerlingen daarentegen weten vrijwel niets over hun land of over hun mensen (behalve de enkele toerist die de Hermitage bezocht of de zakenman of -vrouw die voor business in Rusland was)    

Ook de Russen hebben het afgelopen jaar veel moeten verwerken. Vanaf het begin van de invasie op 24 februari 2022 en een half jaar daarna heb ik Russen nog nooit zo gepolariseerd gezien. Ze hebben vreselijke ruzies met elkaar gevoerd (en doen dat nog). De meesten waren in diepe shock omdat ze nooit hadden kunnen vermoeden dat hun regering het Oekraïense broederland zou binnenvallen. Bijna alle Russen hebben familieleden in Oekraïne en andersom.

Hoe anders is de situatie nu bijna een jaar later in februari 2023. Meer dan 60% van de Russen staat achter hun regering. Ca. 20% is tegen, ca. 10% weet het niet en weer anderen houden zich stil of zijn naar het buitenland gevlucht.  Hoeveel onmacht en verdriet er ook bij hen is, Russen willen geen oorlog, zij willen vrede, net als wij. Maar de schok van een jaar geleden en de boosheid die zij voelden naar hun eigen regering, is veel minder aanwezig. En dat komt echt niet omdat ze allemaal de staatstelevisie geloven of omdat ze bang zijn om opgepakt te worden. Dit keer is de schok over het Westen groot, alsook de woede naar de Amerikaanse en Europese regeringen. Russen hebben hun huiswerk gedaan en ze hebben zich ingelezen.  

Al langere tijd begon het veel Russen op te vallen dat hun land wel extreem gedemoniseerd werd. Poetin als ex-KGB’er, gaspolitiek als machtsmiddel, het expansionistische Rusland, Navalny en de oppositie, de Skripal-affaire, de trollenfabrieken, de dopingschandalen, de corruptietoestanden, Russiagate, gevangenissen en Siberiëkampen, om zo maar wat voorbeelden te noemen. Enkelen haalden hun schouders op, anderen vonden alles kort door de bocht en weer anderen dachten naïef dat het Westen het wel het beste kon weten, want daar is vrijheid voor de gevestigde media.                         

Dit keer lieten de Russen zich niet leiden door de Westerse ‘waarheid’. Ze moesten zelf op zoek, omdat deze oorlog hen in het hart raakt. Dit keer wilden ze zelf bepalen wat waar is en wat niet, omdat Oekraïners hun neven en nichten zijn. Of omdat etnische Russen al eeuwenlang met Oekraïners verbonden zijn (behalve met West-Oekraïne). Dit keer hadden ze geen Westerse ‘vrije pers’ of Europese ‘waarheid’ nodig. Het resultaat van deze zelfstudies is dat zij diep en diep teleurgesteld zijn in het Westen. Van NAVO-gepush in Oekraïne tot politieke inmenging in Kiev, van de Maidan-regimechange tot het opzetten van Oekraïners tegen Russen … Een burgeroorlog tussen deze twee volkeren was het gevolg en het verraad van het Minsk-akkoord was de druppel. En geloof me, Russen houden niet van een slachtofferrol en bleven de Europa-berichtgeving vaak geloven. Maar dit keer ging het om hun familieleden of Slavische broeders die elkaar doden op het slagveld. Wat waren de oorzaken? Zij checkten alles zelf, telefoneerden en appten met elkaar of scholden elkaar de huid vol in de gemeenschappelijke taal. Dit keer bepaalt de Rus zelf wat Russische of Westerse propaganda is.

Het gevolg is dat we er in het Westen zeer belabberd vanaf komen. Maar in ons Westers hoofd kunnen we ons niet voorstellen dat Russen ons voor een groot deel verantwoordelijk stellen voor het aanwakkeren van deze Slavische broederstrijd. Want Russen zijn gehersenspoeld en geloven hun staatstelevisie en de jongeren zijn bang om opgepakt te worden.

De Wolfowitz-doctrine en de Amerikaanse neoconservatieven

27 januari 2023

Ik zie op het internet een videofragment uit 1997 van Joe Biden, die toen nog als jonge senator een gezelschap opzweept om de NAVO uit te breiden. Rusland had geprotesteerd waar dit nou voor nodig was. Het Westen had immers beloofd om geen centimeter verder naar het oosten uit te breiden, dus hier was geen enkele reden voor, niemand bedreigde iemand anders. Bovendien waren we toen nog in de euforische periode dat we werkten aan een hereniging tussen West en Oost. De Russen geloofden toen nog heilig dat het Westen met hen zou samenwerken. Toen de Russen hoorden dat enkele Amerikanen (waaronder een jonge, onbekende Joe Biden) toch een uitbreiding van de NAVO wilden doorzetten, dachten zij dat om een klein groepje onbelangrijke lieden ging. Het Westen en de NAVO zouden zich heus wel aan hun woord houden. Toch reageerden enkele realistische Russen met de opmerking dat als de NAVO toch zou uitbreiden dit het vertrouwen ernstig zou schenden. Wie weet, dan konden de Chinezen wel eens een alliantie met Rusland willen vormen. Op de video zie je een nog jonge, overmoedige Joe Biden die sluw lacht: ‘En wat dan nog?!’ schampert hij cynisch en vervolgt op arrogante toon: ‘Dan gaan ze toch lekker een alliantie met China aan. Of als dat niet lukt dan kunnen ze het altijd nog met Iran proberen!’ Gehoon volgt.

Dat het ooit waarheid zou worden dat Rusland zich van het Westen afkeert om samen met China (plus Iran en andere landen) de nieuwe wereldorde te gaan bepalen, zullen Joe Biden en zijn neoconservatieve maatjes toen nog niet hebben kunnen denken. En dat deze landen niet meer onontwikkeld of middeleeuws zijn, zoals Biden toen suggereerde, zal hem nog veel minder bevallen.

De speech van Biden in 1997 geeft aan hoe arrogant deze Amerikanen waren geworden na het winnen van de Koude Oorlog. Het getuigt van hun geloof in Amerika’s alleenheerschappij. De neoconservatieve Dick Cheney en Paul Wolfowitz hadden dit vlak daarvoor beschreven in de zogenoemde Wolfowitz-doctrine. Deze Wolfowitz-doctrine gaat ervan uit dat Amerika, na de val van de Sovjetunie, de enig overgebleven supermacht van de wereld is en dat dit zo moet blijven. Rusland wordt in het bijzonder als mogelijke dreiging genoemd en het document bepleit tevens vergroting van de Amerikaanse invloed in de voormalige Sovjetrepublieken, waaronder Oekraïne.

Waarom hebben we in de Westerse media niet meer informatie gekregen over deze kwalijke Amerikaanse doctrine die het denken van de afgelopen dertig jaar heeft bepaald van deze neoconservatieven in de VS? Hun aanhangers zitten trouwens zowel bij de Democraten als bij de Republikeinen). Een kritische Edward Kennedy omschrijft de Wolfowitz-doctrine als volgt: ‘a call for 21st century American imperialism that no other nation can or should accept’.

Lang begreep ik in Rusland – waar ik toen volop leefde en werkte in Westerse samenwerkings- en begeleidingsprogramma’s – niet waarom bepaalde prestigieuze projecten werden tegengewerkt of eerst werden goed gekeurd om jaren later weer te worden gedwarsboomd. Wat wist ik toen nog van Dick Cheney, Donald Rumsfeld, Joe Biden of Paul Wolfowitz, die toen al hadden besloten dat er maar één ‘exceptional country’ is en dat er weinig plaats voor Rusland zou mogen zijn. Later kreeg ik steeds meer inzicht en zag in de praktijk hoe Russisch-Amerikaanse samenwerkingsprojecten werden gedwarsboomd, om vervolgens heel subtiel Rusland buiten de deur van Europa te houden. Nog later ging het erom om Rusland vooral tegen te werken en uiteindelijk om Rusland te demoniseren.

Jeffrey Sachs (Columbia University) die de Russische regering onder Gorbatsjov en Jeltsin adviseerde, vertelde deze week aan de alternatieve media hoe ook hij jarenlang werd tegengewerkt door zijn eigen Amerikaanse regering. Ook hij was naïef en kon het lang niet geloven. De Wolfowitz-doctrine werkte heel subtiel.

Ook de regime changes in Irak, Libië en Oekraïne waren onderdeel van ditzelfde neoconservatieve verdeel-en-heersbeleid. Dertig jaar lang hebben deze neocons de Amerikaanse politiek bepaald. Jarenlange ontwrichtingen op de wereld zijn het gevolg, met als meest dramatische hoofdstuk Oekraïne, waar een gruwelijke oorlog uit is voortgekomen. Het lijkt de neocons en Joe Biden te zijn gelukt om Rusland buiten het Westen te sluiten. ‘Laten ze maar met armmoedig China verder gaan,’ hoonde hij nog in 1997.

Ik ben benieuwd hoe Amerika en Europa over tien jaar tegen de nieuwe alliantie Rusland-China aankijken (waar zich ondertussen Iran, de BRICS en de Shanghai Cooperation bij hebben aangesloten), die we helaas zelf hebben gecreëerd.

‘To keep the Russians out, the Americans in and the Germans down.’

15 januari 2023

Een jaar geleden, op 17 december 2021, presenteerde de Russische regering haar veiligheidsgarantie aan de VS en de NAVO. Na jarenlange NAVO-expansie in Oost-Europa wilde Rusland op papier de garantie hebben dat Oekraïne geen lid van de NAVO zou worden. Deze rode lijn van het Kremlin was al in 2008 en 2014 genoemd en deze derde keer was het zeer serieus. Wekenlang kwam er geen antwoord van de NAVO en de VS, tot op 10 januari 2022 de reactie was: ‘Het opendeurbeleid van de NAVO is heilig, Oekraïne weigeren is geen op optie.’

De afgelopen maanden werd ik in mijn lezingen het meest geconfronteerd met opmerkingen uit het publiek in de trant van: ‘Maar de NAVO had helemaal niet de intentie om Oekraïne het lidmaatschap te geven!’ Soms denk ik: is dat nou ons geweten sussen? Soms denk ik: dit is nou de kracht van de Westerse berichtgeving. En weer een andere keer denk ik dat het begrijpelijk is omdat veel Nederlanders dit complexe geopolitieke-militaire hoofdstuk niet hebben gevolgd. Dan weer zie ik hoe dubbelzinnig de berichtgeving en politiek over dit onderwerp is (voorbeeld NRC 30-11-22: ‘NAVO herhaalt: Oekraïne is welkom als lid’). Los van de belofte die we Rusland 31 jaren geleden hebben gedaan om de NAVO geen centimeter naar het Oosten uit te breiden (en ja, in Rusland is ‘je woord geven’ heiliger dan in het Westen), heeft het Westen deze belofte flink aan zijn laars gelapt. Extremer nog, het uitbreiden van de NAVO was niet alleen bedoeld om Rusland buiten te sluiten maar ook om tégen Rusland te zijn.

De ‘hogere’ politiek achter dit alles is de machtsstrijd tussen Amerika/de NAVO enerzijds en Rusland anderzijds, waarbij wij, gewone burgers, nauwelijks informatie kregen over de Wolfovitsj-doctrine (Amerika moet de alleenheerschappij behouden) of – om in NAVO termen te spreken – Full Spectrum Dominance. Ooit omschreef NAVO-secretaris-generaal Hastings Lionel Ismay het doel van de NAVO als volgt: ‘To keep the Russians out, the Americans in and the Germans down.’ Het komt er in het kort op neer dat de Amerikanen liever niet zien dat Europa een goede verhouding met Rusland opbouwt. Daardoor zouden Europa en Rusland een sterke macht op het Euraziatische continent kunnen worden. Ieder initiatief waarbij de EU goede banden met Rusland zou kunnen ontwikkelen, zou op den duur gedwarsboomd worden door de VS (denk aan de explosies in de gaspijpleiding van North Stream). Europa moet onder de paraplu van Amerika blijven. Deze geopolitieke strijd gaat erover wie die macht heeft over het Euraziatische continent.

Als vele Nederlanders zeggen dat er geen sprake van was dat Oekraïne als NAVO-lid zou worden toegelaten, waarom konden de NAVO en de VS dan op 17 december 2021 niet de garantie aan Rusland geven dat Oekraïne neutraal zou blijven? Wat zou Oekraïne dan bespaard zijn gebleven? Wat was Europa in de toekomst bespaard gebleven? Wat was de Russen bespaard gebleven? Wat was er zo erg geweest aan een neutrale status voor Oekraïne, zoals Finland of Zwitserland dat hebben? Welke kansen waren geweest voor het land om een brugfunctie te vervullen tussen Europa en het Euraziatische continent met Rusland?

De Duitse Propaganda in de jaren 30 en de Westerse Propaganda anno 2023

10 januari 2023

Het blijft de grootste fascinatie in mijn leven hoe je mensen massaal kunt indoctrineren. Als kind groeide ik op aan de grens met Duitsland. We genoten van de kerstmarkten in Bad Bentheim, we zagen de keurig aangelegde wegen en huizen en verbaasden ons over de grote economische verworvenheden van de Duitse industrie. En dan Berlijn, wat een stad met een mega geschiedenis. Vaak was mijn vraag aan mijn vader; hoe kon het, dat die pientere en bekwame Duitsers zo massaal gehersenspoeld konden worden en in de jaren 30 één kant van het verhaal geloofden? Van hoge pieten tot armoedzaaiers, van jonge mensen tot hoogbejaarden, van links- tot rechtsgeoriënteerde Duitsers? Om vervolgens een gruwelijke oorlog ingetrokken te worden. Hoe konden die meeste neuzen één kant uit worden geduwd, zodat de meeste mensen geloofden in één waarheid, die van het nationaal socialisme? Wat gebeurt er met je als je iedere dag dezelfde nieuwsberichten en politiek voorgeschoteld krijgt? Dat hier het drama van de Tweede Oorlog uit is voortgekomen weten we, maar je zou toch denken dat zo’n massale propaganda in de huidige tijd niet meer kan gebeuren.

En dat lijkt nu precies wat in ons land wel gebeurt. Ieder uur, iedere dag, iedere week en iedere maand horen en lezen we hetzelfde. Het nieuws gaat over de barbaarse Russen, de desolate staat van het Russische leger, de plunderingen, de duivelse Poetin, de verkrachtingen of de massa-executies die de Russen uitvoeren en ga zo nog maar even door. Hoe makkelijk kun je toch volkeren tegen elkaar opzetten. Het afgelopen jaar ben ik ronduit verbijsterd.

Ik blijf begrip houden voor de vele Nederlanders die ’s avonds het NOS journaal kijken en die deze gevaarlijke Westerse propaganda geloven omdat zij geen of weinig kennis hebben van Ruslands geopolitieke situatie in de wereld, of omdat zij te druk zijn met hun baan of gezin om zich te verdiepen in het conflict, of omdat hen het onderwerp Rusland en de geopolitiek niet interesseert. Maar ik griezel van vele Europese politici die onkundig en betweterig zijn, terwijl je dit van hen mag verwachten. Ik griezel ook van alle mainstreammedia die alleen journalisten of zelfverklaarde Ruslandexperts toelaten die nog meer olie op het vuur gooien. Ik griezel van alle militaire deskundigen die keurig doen wat de NAVO en Brussel hen opdragen. Het meest griezel ik van het honende of arrogante toontje van sommige van deze mensen als ze vertellen hoe zeker zij zijn dat Rusland ten onder gaat, hoe verouderd het leger is, hoe hun economie de omvang heeft van die van de Benelux-landen, hoe geïsoleerd Rusland is in de wereld, hoe Den Haag al bezig is met het Internationaal Tribunaal om Russen te berechten. Want wij hebben het gelijk zogenaamd aan onze kant.

Dat Rusland nog steeds niet ten onder is gegaan aan de sancties of dat het Russische volk nog steeds niet massaal in opstand is gekomen tegen de eigen regering, komt niet eens meer bij hen op. Dat vele Russen Poetins regering zelfs steunen doen we af met de opmerking dat Russen zijn gehersenspoeld of bang zijn om opgepakt te worden door de politie. Dat hun economie redelijk draait en dat Russen een extra stimulans hebben gekregen om hun eigen bedrijven te runnen is ook een feit. Dat ze zelfvoorzienend zijn, voldoende grondstoffen hebben, dat hun roebel stabiel is gebleven en dat de inflatie onder controle is, hoor je zelden. Dat Rusland niet geïsoleerd is maar gesteund wordt in zijn strijd tegen de Verenigde Staten door China, India, de Aziatische en Afrikaanse wereld.

Maar het allerbelangrijkste feit dat we door ons Westers gehersenspoelde hoofd niet meer zien is dat de meeste Russen diep, diep teleurgesteld zijn in ons Westerlingen. Zij weten dat hun land bedreigd wordt door de NAVO en het Westen en daarom bundelen zij de krachten.

Nederlanders moeten blijven geloven in de overwinning van het Westen. Dat het wel eens heel anders kan lopen komt niet eens meer in ons op. Dat is de doodenge hersenspoeling. Dat de situatie aan de NAVO- of Westerse kant wel eens veel problematischer ligt dan nu wordt voorgesteld is nauwelijks bekend. Dat de NAVO en het Westen deze oorlog wel eens kunnen verliezen lijkt niet gezegd te mogen worden. Enkele klokkenluiders zijn er wel maar ze worden buiten spel gezet. Denk aan de Amerikaanse defensieadviseur MacGregor die al maanden waarschuwt voor de misleidende informatie die we in het Westen krijgen. Ook Professor Mearsheimer luidt al jaren de alarmbel over de NAVO-strategie, net als Jeffrey Sachs (Columbia University) over de arrogantie om Rusland buiten te sluiten.

Wij moeten blijven geloven dat Oekraïne de oorlog kan winnen en dat het Westen de goeierik is. Wij in de Westerse wereld zijn niet gehersenspoeld, denken wij. Wij zijn intelligenter want wij hebben vrijheid van meningsuiting, vrije pers, capabele publieke omroepen en wij kunnen zelf nadenken. Wij kennen de waarheid want wij zijn de goeieriken en zij zijn de slechteriken.